(За фестивалот „Театар на крстопат“ одржан во Ниш, Србија од 5-12 септември)

Театарските фестивали се слика за развојот на театарот, но се слика и нa неговото менување. „Театар на крстопат“ е театарски фестивал кој е лакмус за спецификите на сценското движење во регионот на десетина многу значајни земји. Овој фестивал не попушта наспроти ужасните несреќи предизвикани од вирусот, а сега и од економската криза, сигурно движејќи се по планираните траектории. Третото издание нуди многу интересни начини на мислење и возбудливи режисерски концепти кои и шепотат на публиката, како и нам на кои ја промислуваме театарската уметност дека театарот е секогаш различен и дека има безброј аспекти, но и дека театарот е и слика на времето кое е на овие простори е крајно турбулентно и контроверзно. И годинава „Театарот на крстопат“ траеше осум дена со шест театарски претстави во конкуренција и по една на отворањето и затворањето на фестивалот, кој беше збогатен со придружни настани како што беа промоциите и камерни претстави. Театрите што годинава ја возбудија публиката беа од Хрватска, Србија, Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Романија, како и дуо драма од Турција во придружната програма. Секако, фестивалот има свој концепт, а тој концепт секогаш се заснова на спецификите на претставите, за кои годинава беше интересно што повеќето беа авторски проекти. Изборот на Влатко Илиќ некако се движеше во тој правец, а оваа селекција ги сочинуваше претставите: „Хрватскиот пат до среќата“ на сатиричниот театар „Јазавац“ од Загреб, претстава без текст во режија на Бобо Јелчиќ која обработува трауми на цел еден век низ односите на едно просечно семејство, претстава која го трансформираше глобалното страдање на една почва во интимните трагедии на општественото јадро чиишто темели веќе се тресат во овој грешен дваесет и првиот век; „Госпоѓица Јулија“, претстава според текстот на големиот нордиски драматург Август Стриндберг, поставена на сцената од страна на големиот театарски режисер Харис Пашовиќ во продукција на театарот „Мадленијанум“ од Белград, која се претвори во сага на едно олигархиско семејство стационирано во Словенија чија млада господарка се вљубила во млад слуга емигрант вработен на имотот нејзиниот татко, претстава чија географска трансформација ја покажа целата промискуитетност на транзитивните области, зборувајќи за фактот дека општествените аномалии не препознаваат географски определби и се присутни насекаде.

„Рехниц: Ангел на уништувањето“, во изведба на воениот театар „САРТР“ од Сараево, во режија на Сабине Митерекер, чија интерпретација на истоимената драма на Елфрида Јелинек на многу чуден, наративен начин го прикажа грозоморниот чин на убиство на повеќе од 180 Евреи за време на забавата на една грофица на австриско-унгарската граница на само помалку од два месеци пред крајот на војната и капитулацијата на Третиот Рајх; „Орачот и смртта“, една од најинтересните претстави на овој фестивал според неодамна откриената поема на средновековниот автор Јоханес фон Тепл, во режија на познатиот режисер Силвио Пуркарете, а во продукција на театарот од Јаши, Романија, претстава со голема филозофска тежина која зборува за љубовта и смртта, за соочувањето на човекот со неговата темна страна и искушенијата што ги нуди судбината, секако во потрагата по вистинската љубов; „My name is Goran Stefanovski“, претстава градена врз основа на текстовите на големиот македонски драматург Горан Стефановски, во продукција на Драмски театар од Скопје, во режија на Бранислав Миќуновиќ, чиј драматуршки омаж донесе многу возбуда, страст и солзи, претстава која зборуваше за пропаѓањето на човечкиот идентитет и на крајот извонредно динамичната  „Витезите на лесната девојка“, авторски проект на театарот „Дежо Костолањи“ од Суботица во режија на Андраш Урбан, претстава која на извонредно ироничен начин, користејќи оперетски израз, зборува за понижувањето на уметничкото дело на театарските уметници, додека фестивал беше отворен со претставата „Ослободувањето на Скопје“ по текстот на Душан Јовановиќ во копродукција на Нишкиот и Лесковачкиот театар во режија на Горчин Стојановиќ, а беше затворена со претставата „Во челуста на животот“ според истоимениот роман од Дубравка Угрешиќ, драматизиран од Билјана Србљанови, во режија на Андреј Носов, а во продукција на Белградскиот драмски театар.

Различните пристапи кон текстовите, како и аспектите на нивното актуелизирање, беше личната карта на овој фестивал, кој ја има најжестоката тркалезна маса на која се вкрстуваат копјата на критиката и публиката. Актуелноста на темите и нивниот третман го прават овој фестивал автентичен, а воедно и посакуван, токму заради исклучително острите критериуми на сите жири-комисии, според кои наградите секогаш одат во вистински раце. Среќната комбинација на високи критериуми и возбудливо разгледување на темите и проблемите со кои се занимаваат претставите, кои, пак, беа избрани со солиден концепт на селекција, значи дека фестивалот „Театар на крстопат“ не е само во нагорна линија, но и по својата суштина и концептуализација се издвојува од другите фестивали. За ова говорат и трибините кои оваа година беа посветени на развојот на овој фестивал, а кои ги отворија и вистинските проблеми за неговиот развој, па дефинитивно би можеле да зборуваме за фестивал кој се гледа себеси во огледало и будно ги воочува и своите силни и слаби страни преку ангажирање на врвни личности и критериуми во инвестирањето во својата иднина. Секако, гореспоменатите промоции допираат и до театарскиот аспект, па така на овој фестивал се појавуваат промоциите на српските театарски списанија „Сцена“ на Стерииното позорје, „Театрон“, театарското списание на Театарскиот музеј на Србија, како и театарскиот весник „ Лудус“, а беа промовирани. и книгите „Соѕвездијата на Миливое Живановиќ“ од театрологот и професор Миливое Млаѓеновиќ, „Театрологики 1“ од Оливера Милошевиќ, „Постдраматското во поетиката на Александар Поповиќ“ од театрологот Дејан Петковиќ и хрестоматијата „Гревот на заборавот“ на Ненад Новаковиќ. Во придружната програма беа изведени изведбите „Се разбудив без глас“ на продукцијата „Бу јапим“ од Турција во режија на Тамер Левин и монодрамата „Жената од Порто Прим“ според текстот на Антонио Табуки, во режија на Милош Латиновиќ.

На фестивалот „Театар на крстопат“ театарот буеше и на сцената, во книгите, но и на реторичкото поле. Ова значи дека вратата за светла иднина е ширум отворена за овој возбудлив настан. Жирито им додели награди на најдобрите, од кои најмногу освои театарот „Дежо Костолањи“, седум награди, претстави од Јаши, Романија добија три, вклучително и наградата за претставата во целина, две награди доби македонската претстава „Мy name is Goran Stefanovski“, а едната беше доделена на претстава на воениот театар САРТР од Сараево. Што се однесува до критериумите, треба да се спомене дека и главното жири и жирито на тркалезната маса на критичарите и новинарите беа аналитички и во своите објаснувања ги истакнаа длабоките причини поради кои беа доделени сите награди. Секако, патот до успехот на овој фестивал минува низ високиот критериум за којшто не веруваме дека е на почетокот на својот развој, туку е во една линија на искачување од која нема враќање. Ниш, како град кој зрачи со уметност, заслужува голем театарски фестивал на кој ќе се соберат уметници кои имаат што да кажат и на публиката и на човештвото. Клучни и силни се пораките што ги испраќаат сите претстави, а исто така е и уметничката уметност на театарската маѓија од која сцената на овој фестивал не си заминува до неговото следно издание.

Рецензија на Сашо Огненовски